Il-leġġenda tgħid li t-Templari qasmu l-Mediterran fis-seklu 13 b’vapur mgħobbi bl-art minn Ġerusalemm, estratt mill-postijiet fejn Kristu kien ġie msallab u midfun. Ġie depożitat f’Noya (La Coruña), fejn inbena ċ-ċimiterju Quintana dos Mortos b’dik l-art sagra. Hemmhekk inbniet ukoll il-knisja ta’ Santa María A Nova, ordnata li tittella’ fis-seklu 14 mill-isqof Norman Berenguer de Landeiro, li kien joqgħod fil-belt wara li ġie eżiljat minn Santiago.
Iċ-ċimiterju, li jinsab fiċ-ċentru tal-belt, huwa wieħed mill-aktar interessanti fil-Peniżola mhux biss għat-tmien sekli tiegħu, iżda wkoll għall-400 lapida tal-ġebel b'ħafna inċiżjonijiet.
li jirreferu għal għarfien antik u snajja tradizzjonali.
Tkompli bil-leġġenda, it-tarka Noya tirriproduċi l-arka ta’ Noè f’wiċċ l-ilma fuq l-ilmijiet, b’ħamiema itir fuqha b’fergħa taż-żebbuġ. Ir-rappreżentazzjoni tobdi t-tradizzjoni li, fi tmiem id-dilluvju universali, l-arka tistrieħ fuq blata fil-qrib. Noé kellha tifla jisimha Noela, li magħha kien relatat l-isem tal-belt. Għalhekk, l-abitanti ta 'Noya se jkunu d-dixxendenti tal-patrijarka bibliku, skond l-immaġinazzjoni kollettiva.
Fiċ-ċentru taċ-ċimiterju, hemm crucifiro sabiħ miksi b’tempju, xi ħaġa rari ħafna fil-Galicia. F’Bayonne biss hemm ieħor simili. Is-salib x’aktarx ttella’ fuq inizjattiva ta’ monk suldat Templar li, wara li rritorna bla ħsara mill-Kruċjati, ried jirringrazzja lill-Verġni Marija għall-protezzjoni tagħha.
Dan il-monument għandu wkoll il-leġġenda tiegħu, li tgħid li żewġ aħwa minn Noya marru jiġġieldu l-infidili fl-Art Imqaddsa. Fi battalja, separati. Wieħed minnhom inqabad mill- Musulmani u l- ieħor fittex għal ħuh mingħajr suċċess għal sebaʼ snin. Billi emmen li kien miet, mar lura lejn raħal twelidu. Hemmhekk kellu s-salib mibni biex jiftakar fih.
Sebaʼ snin oħra wara, bastiment wasal f’Noia b’suldati li kienu ġġieldu biex jieħdu Ġerusalemm. Fosthom qagħad il-ħu nieqes, li kien il-magħluq u li rnexxielu jaħrab. Meta ra s-salib, kien imqanqal u x’aktarx bena s-santwarju bħala sinjal ta’ mħabba fraterna. Fuq il-baldakin hemm inċiżjoni li tirriproduċi annimal ferut li jaħrab mill-persekuzzjoni tal-irġiel u l-klieb tagħhom u ieħor li jalludi għall-fażijiet tal-qamar, li hija interpretata bħala allegorija tal-kundizzjoni umana.
It-tradizzjonijiet orali qodma dwar il-post ma jispiċċawx hawn. Intqal li ċ-ċimiterju kien protett minn sriep li jibilgħu lil kull min azzarda jaqsam il-bieb taċ-ċimiterju. Fil-kultura medjevali, dawn ir-rettili kienu r-rappreżentazzjoni tal-ħażen, b’referenza għal Adam u Eva, iżda kienu wkoll sinjali tal-qawwa tal-fejqan mgħasses minn xi għarfien moħbi pprattikat mit-Templars.
L-iktar ħaġa interessanti dwar Quintana huma l-lapidi bla isem bl-inċiżjonijiet misterjużi tagħhom. Hemm għexieren minnhom li jmorru mis-sekli 14 u 15 u li jirreferu għas-snajja' ta' dak iż-żmien, għalkemm xi skrizzjonijiet huma ta' natura astratta ħafna, li jagħmilha impossibbli li wieħed jisma' t-tifsira tagħhom.
F’dak iż-żmien, il-maġġoranza l-kbira tal-popolazzjoni kienet illitterata, għalhekk huwa loġiku li wieħed jassumi li l-lapidi identifikaw lill-mejtin b’xogħolhom u b’xi simbolu marbut mal-familja. Il-baħrin qabdu ankra; il-ġebel, lizz; il-mastrudaxxi, mannara; il-konzaturi, fardal; il-żraben, l-aħħar; il-biċċiera, maċetta u n-negozjanti, xi imqass u virga tal-kejl. Illum il-viżitatur jista’ jammira s-sbuħija rari ta’ dawn is-simboli li jevokaw żmien imbiegħed ħafna fiż-żmien.
Fil-knisja ta’ Santa Marija hemm ukoll qabar li fih hemm midfun nobbli jismu Juan de Estivadas, datat madwar l-1400, liebsa ilbies orjentali u b’mustaċċi ta’ stil Ażjatiku, li seta’ kien ambaxxatur fil-qorti tal-Kbir. Tamerlane, għalkemm hemm min isostni li kien immigrant Ċiniż għani li kien jgħix Noya. Bħal dejjem, huwa impossibbli li wieħed jagħraf bejn il-leġġenda u l-istorja li tgħaqqad fi Spanja maġika.
