Christian Franzen caeu en Madrid en 1923, hai case un século, pero seguen aparecendo familiares dos seus modelos menos coñecidos. "Eu mesmo identifiquei aos bisavós dun vello amigo", conta Alberto de Prada, director do Arquivo de RTVE, quen revela que se atopou con imaxes de personaxes famosos, como Mata Hari, da que hai tres fotos, Marie. Curie e un Ortega y Gasset de só vinte anos, case irrecoñecibles. O público tamén pode axudar a identificar aos protagonistas anónimos dun arquivo de 37.000 imaxes finalmente aberto a todos grazas ao esforzo documental da canle pública.
O artista e diplomático danés Christian Franzen y Nissen (Fjolde, Dinamarca 1864-Madrid 1923) foi unha figura
esencial na España entre os séculos. El mesmo acuñou o seu alcume de "fotógrafo de reis e rei dos fotógrafos". Tamén foi "o fotógrafo da Movida Madrid do século XIX", como o define Prada. Na capital de España fotografou a noite en cafés, salóns e teatros, onde non ten rival grazas ao seu dominio da técnica e ao uso daquela innovador do flash de magnesio. Durante o día, era o retratista máis cobizado pola alta sociedade.
O seu éxito no noso país é digno de estudo. Franzen gañou a confianza da rexente María Cristina e do seu fillo, o rei Afonso XIII, e obtivo o título de provedor oficial da Casa Real. Foi amigo e colaborador de Joaquín Sorolla, quen adoitaba utilizar as súas fotos para retratar personaxes como o Rei, sen tempo para pousar durante horas. Unha incrible galería de personaxes desfilou ante o obxectivo da súa cámara: Concha Espina e Emilia Pardo Bazán pousaron para el, ao igual que Práxedes Mateo Sagasta.
Por se carecía de acceso aos eventos e lugares máis destacados da época, traballou para ABC e Blanco y Negro, onde apareceu a súa excelente faceta como reporteiro e ilustrou tres das súas seccións: 'Estudos Fisionómicos', 'Madrid de Noche'. ' e 'Fotografías íntimas'. Tamén colaborou en revistas como 'La Ilustracion Española y Americana' e 'La Esfera y Nuevo Mundo'. Moitos dos seus retratos das grandes festas quedaron inmortalizados no libro 'Los salons de Madrid', con texto de Monte-Cristo, pseudónimo do cronista de Branco e Negro Eugenio Rodríguez y Ruiz de la Escalera, «cun prólogo da Condesa de Pardo Bazán”.
A aventura do arquivo fotográfico de Franzen comezou con este anuncio publicado na ABC
En 1898, Franzen trasladouse ao seu famoso estudio no número 11 da rúa do Príncipe (máis tarde a numeración cambiou ao número 9), que se converteu nun dos centros neurálxicos de Madrid. Pagou 15 pesetas pola licenza de galería, que estaba máis que amortizada. Os políticos e aristócratas da época contrataban os seus servizos. Viñeron todos os que podían pagalo e outros que non. Calquera persoa que fose importante ou finxise selo necesitaría un retrato do fotógrafo de moda.
Coa publicación en Internet do catálogo de Franzen, o director do Arquivo de RTVE considera cumprida unha das súas principais misións, pouco antes de que el mesmo se alegra. "A seguinte parte sería expoñelo", di. “Non sei se xa o verei, pero dá para moitas exposicións. Hai toda unha época retratada. Nos vestidos de noiva, por exemplo, hai 60 ou 70 anos, ou traxes de comuñón, uniformes militares... Fotos de Alfonso XIII con uniformes diferentes hai un porrón. Alí está toda a familia, a rexedora María Cristina, a raíña Victoria Eugenia, os fillos dende pequenos e toda a corte”.
Unha colección itinerante
Marie Curie, noutra imaxe rescatada dos arquivos de Christian Frenzen – RTVE
O arquivo de Franzen chegou a mans de RTVE en 1971, grazas a un pequeno anuncio publicado na ABC. A colección procedía de Zaragoza, en realidade. Alguén do público acudiu alí para recibilo e encargouse do traslado de volta a Madrid. "Desde que o estudo pechou a mediados dos cincuenta ata os anos setenta, non sabemos que pasa co arquivo", di Alberto de Prada. Sábese que os herdeiros vendían de todo: fotos, negativos, mobles, cortinas... Polas fotos, o estudo de Franzen lembra ao de Sorolla en Madrid ou ao de Fortuny en Venecia.
Todo o material chegou a TVE en caixas de cartón, coas placas ocultas horizontalmente, ás veces ata 30 no mesmo recipiente, "en estado lamentable". Moitos están rotos, debido ao peso. A maioría recuperáronse, pero para outros aínda están tratando con expertos para ver se se poden salvar. Cada imaxe adoita ir acompañada dunha nota manuscrita, un número, unha data e pouco máis. Todo dixitalizado cos datos dispoñibles e coa esperanza de que a cidadanía axude a saber máis. Só para ter éxito nestes casos, a falta de recursos económicos e humanos foi o maior obstáculo. “Levamos todo dixitalizado dende hai seis ou sete anos, pero poñelo na rede custounos moito. Todo isto sumado ao traballo diario. O cambio das caixas fíxoo unha soa persoa, por exemplo”.
Marie Curie – Christian Frozen / RTVE
Unha vez que tampouco estaba no poder de RTVE, todos os responsables foron igualmente sensibles á importancia do material adquirido. Nun primeiro momento, a colección situouse no arquivo de RTVE en Somosaguas. Anos máis tarde trasládanse ao depósito de cine de Arganda del Rey, ata que a finais dos 90 foron trasladados definitivamente (polo momento) a Prado del Rey. Unha vez alí, realizouse unha primeira catalogación parcial duns 10.000 orixinais, e a súa posterior dixitalización.
A mediados da primeira década dos anos 2000, as caixas de cartón orixinais foron substituídas por materiais máis modernos e sobrios con PH neutro e almacenamento vertical, para mellorar a súa conservación e evitar novas roturas. Este cambio permitiu unha análise pormenorizada da situación dos orixinais, tras o cal foron completamente catalogados en 2015 e unha nova dixitalización a maior resolución, nesta ocasión de todos os orixinais, ambos negativos, a maioría de vidro, como copias en papel. .
O pasado 27 de decembro, RTVE estreou en silencio a web dedicada á obra do fotógrafo Christian Franzen: rtve.es/christian-franzen. "Hai moitas cousas que facer e mellorar", recoñece de Prada, "pero quería deixar isto publicado e accesible". Así, aínda falta un buscador por números, que se todo vai ben será "en poucos meses".
A importancia de recuperar o pasado
Franzen foi un verdadeiro mestre da lente fotográfica, coa que produciu magníficas composicións, cheas de vida e animación. Personaxes do gran mundo do que era unha figura máis pousaron ante a súa cámara. En Black and White, ABC e outras publicacións da época, sacou á luz escenas non fotografadas antes, grazas á impresión luminosa do magnesio, da que foi mestre. Cousese en salóns, tertulias, cafés, en Madrid pola noite.
Traballador incansable, unha ducia de colaboradores traballaban no seu estudio da rúa Príncipe. Alto, louro, perfecto tipo nórdico, tamén foi cónsul de Dinamarca en Madrid. A súa amizade con Sorolla, a quen coñeceu en 1889, levouno a colaborar nalgúns proxectos conxuntos. Os seus retratos mutuos son unha homenaxe á composición, á luz, á captación da beleza, á unión de dúas modalidades artísticas, a pintura e a fotografía.
A colección fotográfica Franzen ten un enorme valor cultural, histórico e económico. Pero España ten un Centro Nacional de Fotografía. Non se destinan recursos suficientes, faltan profesionais e falta moito tempo para salvar o noso patrimonio fotográfico, porque os materiais se deterioran, os fondos se desintegran ou acaban tirados ao lixo. Por iso, dependemos dun puñado de profesionais que xestionan os arquivos fotográficos en España.
Menos mal que hai moi bos, como os que traballan no magnífico Fondo Documental de RTVE, que dirixe Alberto de Prada. Grazas a eles e á súa tenacidade conserváronse, dixitalizáronse os 37.000 negativos de vidro sobrio, traballouse na súa conservación e catalogáronse. Hai que agradecerlles este traballo. Non obstante, queda moito traballo por facer, non só neste fondo. As súas iniciativas como a realizada co traballo de Franzen las qu'allowen van salvando o que queda da memoria fotográfica de España, tan maltrechada. Pero hai tanto que aforrar, tan poucos recursos e tan pouco tempo!
Federico Ayala Sorenssen, xefe do Arquivo ABC
