Un dos motores do desenvolvemento económico da segunda metade do século pasado foron os plásticos. Son baratas, fáciles de producir, resistentes, elásticas e, se están soltas, transparentes, pero teñen cara b, xa que non son biodegradables, xa que non hai organismo vivo capaz de alimentarse delas.
A súa longa durabilidade é, sen dúbida, un dos grandes retos aos que nos enfrontamos, xa que deben pasar un mínimo de catrocentos cincuenta anos para que os polímeros inicien o proceso de desintegración a nivel molecular.
Estímase que a nivel mundial se producen máis de 300 millóns de toneladas de plástico, das cales o 90% procede do petróleo e unha pequena parte, aproximadamente o 15%, será recuperada e recuperada a escala mundial.
Desa cantidade astronómica, unha media de oito millóns de toneladas acaban flotando cada ano nos nosos océanos, onde se afunden, acumúlanse nos sedimentos ou acaban por incorporarse á cadea alimentaria humana.
As previsións a curto prazo non son para nada boísimas, algunhas voces autorizadas estiman que en 2050 a produción de residuos plásticos chegará aos trece mil millóns de toneladas. Unha cifra que, sen dúbida, obriga a tomar medidas enérxicas e urxentes.
Grazas no 2016 descubrimos a existencia dun posible aliado e, como xa ocorreu tantas veces na historia da ciencia, a serendipia tivo un papel importante. Este ano un grupo de científicos xaponeses investigou colonias bacterianas nunha planta de reciclaxe da cidade de Sakai, Xapón. Durante este período analizamos as bacterias extraídas dos residuos de polietileno tereftalato (PET) ademais do compoñente (etilenglicol e ácido tereftálico).
Sorprendidos, descubriron que unha bacteria, que se chamaba Ideonella sakaiensis, era capaz de usar PET como fonte primaria de carbono. Tempo despois foi posible demostrar que o microorganismo posúe dous xenes clave que poden "devorar" a PET: unha PETasa e unha mono(2-hiroexietil) tereftalato hidrolase.
Unha solución esperanzadora
O descubrimento da cadea metabólica permitiu explicar por que Ideonella estableceu a súa residencia nunha planta de reciclaxe, pero o que queda por desvelar é cal foi o camiño para que a bacteria evolucionou para converterse nun plástico, que foi patentado no década dos corenta do século pasado, na súa fonte de alimento.
A bacteria é capaz de converter o PET en poli(3-hidroxibutirato), tamén coñecido como PHB, que é un tipo de plástico biodegradable. O atractivo desta historia é que se estima que o PET se degrada a un ritmo de 0,13 mg por centímetro cadrado por día, a unha temperatura de 30 ºC, unha taxa de eliminación que se fai "excesivamente lenta".
A sorte volveu sorrir con nós en 2018 cando investigadores da Universidade de Postmouth (Reino Unido) deseñaron accidentalmente un encima que melloraba a PETase bacteriana.
Neste momento, intentouse dar un paso máis para amplificar a súa produtividade mediante a 'inserción' do encima mutante nunha bacteria extremófila, capaz de soportar temperaturas superiores aos 70ºC, cifra onde o PET é máis viscoso. Esta 'transferencia' podería acelerar o proceso de degradación ata nun 10%.
Todos estes achados poderían darnos un respiro e abrirnos unha xanela de esperanza, xa que a bacteria 'devora plásticos' sería parte da solución ao problema ambiental que provocan os plásticos.
Señor Jara
Pedro Gargantilla é médico internista do Hospital El Escorial (Madrid) e autor de varios libros de divulgación.
