Ukungafihlisi kunye noMthetho woLawulo oluLungileyo

Kumaxesha akutsha nje, iinjongo ezinqwenelekayo zolawulo olululo kunye nokungafihli nto ziguqulwe zangumceli mngeni ngoku ngoku kwindalo. Izibonelelo zikarhulumente kulindeleke ukuba zivelise ulawulo luvuleleke ngakumbi kubemi, kunye nokukhuthala ngakumbi, uxanduva kunye nokusebenza ngokufanelekileyo.

Ngale nto sifuna ukubonisa ukuba mva nje inkonzo yoluntu inyuse ulwazi malunga nesidingo sokuvelisa urhulumente olungileyo, nokufikelela kulwazi ngendlela ngokusebenza ngakumbi nangokucacileyo kwaye, ke ngoko, ezi zinto ziye zaba yinxalenye yesiseko senxalenye enkulu yeenkqubo ezenziwa kumanqanaba ohlukeneyo orhulumente.

Ngokusekwe kulo mceli mngeni, iSpain inikezele ngomthetho 19/2013, nge-9 kaDisemba, kwi-Transpareence, UkuFikelela kuLwazi kunye noLawulo oluLungileyo, eya kuba sisihloko esiphambili ekufuneka siphuhlisiwe kweli nqaku, ukuze kudluliselwe ngokucacileyo kwaye ngqo ngendlela esekwe kulo Mthetho.

Yintoni umthetho wokungafihli nto kunye noLawulo oluLungileyo?

Umthetho obonisa ngaphaya eSpeyin ngummiselo osisiseko sokuqinisa ilungelo labemi lokufikelela kulwazi malunga nemisebenzi yoluntu eyenziwayo, yokulawula kunye nokuqinisekisa ilungelo lokufikelela kolu lwazi lunxulumene nemisebenzi kunye nemisebenzi, esekwe koku kungasentla, misela uxanduva olufanelekileyo ekufuneka alawulwe ngurhulumente olungileyo kwaye alulandele, kuba ngabo abanoxanduva nabaqinisekisi boluntu. Igama elipheleleyo lalo mthetho ngu Umthetho 19/2013, nge-9 kaDisemba, kwi-Transpareence, UkuFikelela kuLwazi loLuntu kunye noLawulo oluLungileyo.

Usebenza kubani lo mthetho wokucaca, wokufikelela kulwazi loluntu kunye nolawulo olufanelekileyo?

Lo mthetho usebenza kubo bonke oLawulo lukaRhulumente nakubo bonke abo babumba icandelo likarhulumente, kunye nakwezinye iintlobo zamaziko, anje ngala:

  • Indlu yoKumkani.
  • IBhunga Jikelele Lezobulungisa.
  • Inkundla yoMgaqo-siseko.
  • Inkomfa yamasekela.
  • Indlu yeeNgwevu.
  • Ibhanki yaseSpain.
  • UOmbudsman.
  • Inkundla yeAkhawunti.
  • IBhunga lezoQoqosho loLuntu.
  • Onke la maziko azimeleyo afanayo anxulumene noMthetho woLawulo.

Yintoni ilungelo lokufikelela kulwazi loluntu?

Eli lilungelo lokufikelela kulwazi loluntu ngokwemigaqo ethile eboniswe kuMgaqo-siseko ngokwecandelo layo le-105.b), uthatha njengesiseko solwazi loluntu yonke imixholo kunye namaxwebhu, nokuba yeyiphi na inkxaso okanye iifomathi, ezenziwa ngokwemiqathango ulawulo nolulungisiweyo okanye lufunyenwe ekwenzeni imisebenzi yabo.

Yintoni iBhunga lokungafihli nto kunye noLawulo oluLungileyo?

IBhunga lokungafihli nto kunye noLawulo oluLungileyo liqumrhu likarhulumente elizimeleyo elinobuntu balo obusemthethweni elona njongo yalo iphambili kukukhuthaza ukungafihlisi okunxulumene nayo yonke into echaphazela imisebenzi yoluntu, kwaye ke ngoko sikwazi ukuqinisekisa ukuthotyelwa kwezibophelelo ngokubhekisele kwintengiso, ukukhusela ukusetyenziswa ilungelo lokufikelela kulwazi loluntu kwaye, ke ngoko, liqinisekisa ukuthotyelwa kwemigaqo yolawulo efanelekileyo yolawulo olululo.

Yintoni iNtengiso eSebenzayo malunga?

Intengiso eSebenzayo isekwe kupapasho lwamaxesha kunye nokuhlaziya lonke ulwazi olunomdla kwimisebenzi yenkonzo yoluntu ukuze ngale ndlela kuqinisekiswe ukusebenza okungcono kunye nokusetyenziswa koMthetho oNgafihliyo.

Zithini iinguqulelo ezenziweyo kulo Mthetho wokungafihli nto, ukuFikelela kuLwazi loLuntu kunye noLawulo oluLungileyo?

  • Ubugcisa. 28, iileta f) kunye n), zilungisiwe lilungiselelo lesithathu lokugqibela le- Umthetho weOrganic 9/2013, kaDisemba 20, kulawulo lwetyala lezorhwebo kwicandelo likarhulumente.
  • Inqaku le-6 bis lifakiwe kwaye umhlathi woku-1 weSiqendu 15 uhlengahlengisiwe lilungiselelo leshumi elinanye lokugqibela loMthetho we-Organic 3/2018, ka-Disemba 5, kuKhuseleko lweDatha yobuqu kunye nesiqinisekiso samalungelo edijithali.

Yeyiphi eyona misebenzi iphambili yeBhunga lokungafihli kunye noLawulo oluLungileyo?

Ngokobuchwephesha be-38 yoMthetho wokungafihli, UkuFikelela kuLwazi loLuntu kunye noLawulo oluLungileyo kunye nezoBugcisa. 3 yoMthetho wasebukhosini 919/2014, ka-Okthobha 31, imisebenzi yeBhunga lokungafihli kunye noLawulo oluLungileyo imiselwe ngolu hlobo lulandelayo:

  • Yamkela zonke iingcebiso ezifanelekileyo ukuze usebenze ngokukuko kwezibophelelo eziqulathwe kuMthetho weTranspareence Law.
  • Ukwenza ingcebiso kwimiba yokusebenzela elubala, ukufikelela kulwazi loluntu kunye nolawulo olulungileyo.
  • Gcina ulwazi oluhlaziyiweyo malunga neeprojekhthi zolawulo zohlobo lukaRhulumente eziphuhliswa ngokoMthetho wokungafihli, ukufikelela kulwazi loluntu kunye nolawulo olululo, okanye ezinxulumene nento leyo.
  • Vavanya inqanaba lokusetyenziswa koMthetho wokungafihli, ukufikelela kulwazi loluntu kunye nolawulo olululo, wenze ingxelo yonyaka apho lonke ulwazi malunga nokuzalisekiswa kwezibophelelo ezichazwe kwangaphambili luza kuchazwa kwaye luya kuthi thaca phambi kweeNkundla Jikelele.
  • Ukukhuthaza ulungiselelo loyilo, izikhokelo, izindululo kunye nemigangatho yophuhliso kwiindlela ezilungileyo ezenziweyo ngokubhekiselele ekuhleni, ukufikelela kulwazi loluntu kunye nolawulo olululo.
  • Kananjalo ukukhuthaza lonke uqeqesho kunye nokwazisa imisebenzi ukwenza ulwazi olungcono lwemicimbi elawulwa nguMthetho wokuNgafihli, ukufikelela kulwazi loluntu kunye nolawulo olululo.
  • Sebenzisana nemibutho yohlobo olufanayo ephethe imicimbi enxulumene noko okanye eyeyayo.
  • Zonke ezo zinxulunyaniswa nommiselo wenqanaba lezomthetho okanye lolawulo.

Yeyiphi imigaqo-siseko esisiseko yeBhunga lokungafihli kunye noLawulo oluLungileyo?

Ukuzimela:

  • IBhunga lokungafihli kunye noLawulo oluLungileyo linamandla okusebenza ngokuzimela nokuzimela ekufezekiseni imisebenzi yalo, kuba inobuntu bayo obusemthethweni kunye namandla apheleleyo okusebenza.
  • Umongameli weBhunga lokungafihli kunye noLawulo oluLungileyo unokwenza isikhundla sakhe ngokuzinikela ngokupheleleyo, ngokuzimela ngokuzeleyo nangokungagungqi ngokupheleleyo, kuba akakho phantsi kwegunya lobuzwilakhe kwaye akafumani miyalelo kulo naliphi na igunya.

Ukubekwa elubala:

  • Ukubonisa ukungafihli ngokupheleleyo, zonke izigqibo ezenziwe kwiBhunga, ngokubhekisele kulungiso olufanelekileyo ekufuneka lulungisiwe kunye nokwahlulwa kwangaphambili kwedatha yobuqu, ziya kupapashwa kwi iwebhusayithi esemthethweni nakwiTransparency Portal.
  • Isishwankathelo sengxelo yonyaka yeBhodi siyakupapashwa kwi - "Incwadana yeendaba yaseburhulumenteni", Oku kwenzelwa ukuba kunikwe ingqwalaselo eyodwa kwinqanaba lokuthotyelwa nguLawulo ngamalungiselelo asekwe nguMthetho ekuhleni, ukufikelela kulwazi loluntu kunye nolawulo olululo.

Ukuthatha inxaxheba kwabemi:

  • IKhansile yokuNgafihlisi kunye noLawulo oluLungileyo, ngokusebenzisa amajelo okuthatha inxaxheba asekiwe, kufuneka asebenzisane nabemi ukwenza imisebenzi engcono kwaye ngale ndlela baxhase ukuthotyelwa kwemigaqo engafihlisiyo kunye neyolawulo olululo.

Ukuphendula:

  • IiNkundla ngokuBanzi ziya kuboniswa minyaka le liBhunga lokungafihli kunye noLawulo oluLungileyo, iiakhawunti kuphuhliso lwemisebenzi eyenziweyo nakwinqanaba lokuthobela imiqathango esekwe kuMthetho lowo.
  • UMongameli weBhunga lokuNgafihliyo kunye noLawulo oluLungileyo kufuneka avele phambi kweKhomishini ehambelanayo ukunika ingxelo ngalo lonke ixesha njengoko kufuneka okanye kufuneka njalo.

Intsebenzo:

  • IKhansile yokuNgafihlisi kunye noLawulo oluLungileyo kufuneka ithi rhoqo ngamaxesha kwaye ubuncinci ngonyaka ibize iintlanganiso ezisekwe nabameli bamaqumrhu adalwe kwinqanaba lommandla ekwenzeni imisebenzi efana naleyo inikwe iBhunga.
  • IBhunga lokungafihli kunye noLawulo oluLungileyo linokungena kwizivumelwano zentsebenziswano kunye nabahlali abazimeleyo kunye namaQumrhu aseKhaya ukufezekisa isisombululo samabango anokuvela ngenxa yokuchazwa okucacileyo okanye okucingelwayo kokungavunyelwa kwelungelo lokufikelela.
  • Inokungena kwizivumelwano zentsebenziswano kunye nabo bonke oLawulo lukaRhulumente, imibutho yezentlalo, iiyunivesithi, amaziko oqeqesho kunye nawo nawuphi na umbutho wesizwe okanye owamazwe aphesheya apho imisebenzi enxulumene nolawulo olululo kunye nokwenza izinto elubala.

Umsebenzi:

  • Lonke ulwazi olunikezwe liBhunga lokuNgafihli nto kunye noLawulo oluLungileyo kufuneka luhambisane nomgaqo wokufikeleleka, ngakumbi ngokunxulumene nabantu abakhubazekileyo.
  • Ulwazi oluhanjiswe liBhunga luya kuhambelana neNkqubo yeSizwe yokuSebenza, evunywe nguMmiselo 4/2010, kaJanuwari 8, kunye nemigangatho yobugcisa yokusebenzisana.
  • Kuya kukhuthazeka ukuba lonke ulwazi lweBhunga lupapashwe ngeendlela ezingavumela ukusetyenziswa kwakhona kwalo.