I taimi lata mai nei, o manaʻoga manaʻomia o pulega lelei ma le manino na suia e avea ma luʻitau ua i ai nei i le lalolagi atoa. O penefiti a le malo e faʻamoemoe e maua a pulega sili atu tatala i le faitau aofaʻi o tagata, faʻapea foʻi ma le filigā, faʻatuatuaina ma mataalia.
Ma le mea lenei matou te mananaʻo e atagia mai o le taimi nei ua faʻateleina le malamalama o le aufaigaluega a le Malo e uiga i le manaʻoga e fausia ni malo lelei, ma le mauaina o faʻamatalaga i se auala sili atu le lelei ma sili atu transparency ma, o le mea lea, o nei elemeni ua avea ma vaega o le faʻavae o se tele vaega o polokalame o loʻo faʻatinoina i vaega eseese o le malo.
Faʻavae i luga o lenei luʻitau, Sepania ua faʻatagaina le Tulafono 19/2013, o Tesema 9, luga Transparency, Avanoa i Faʻamatalaga ma Lelei Faʻataʻitaʻiga, lea o le a avea ma autu autu e atiaʻe i lenei tusitusiga, ina ia mafai ona faʻamatalaina i se manino ma auala saʻo mea e faʻavae i luga o lenei Tulafono.
O le a le Tulafono o le Transparency ma le Good Governance?
O le Transparency Law i Sepania o se tulafono faʻatonutonu o lona autu faʻamoemoe o le faʻamalosia o le aia a tagatanuʻu e maua ai avanoa i faʻamatalaga e uiga i gaioiga lautele o loʻo faʻatinoina, faʻatonutonu ma faʻamaonia le aia o le ulufale atu i lenei faʻamatalaga faʻapitoa ma luga o gaioiga ma, faʻavae luga mea o loʻo taua i luga, faʻamautuina aitalafu taʻitasi e tatau i se malo lelei ona faʻatautaia ma faʻataunuuina, talu ai o latou e gafa ma tagata lautele. O le igoa atoa o lenei tulafono Tulafono 19/2013, o Tesema 9, i luga o Transparency, Avanoa i Faʻamatalaga Lautele ma Lelei Faʻataʻitaʻiga.
O ai e faʻatatau iai lenei Tulafono o le Faʻamalamalamaina, Avanoa i Faʻamatalaga Lautele ma le Faʻataʻitaʻiga Lelei?
O lenei Tulafono e faʻatatau ia i latou uma Faʻataʻitaʻiga a le Malo ma i latou uma o loʻo faia ai le malo lautele, faʻapea foi ma isi ituaiga o faʻalapotopotoga, pei o:
- Le Maota ole Mamalu o le Tupu.
- Le Fono Aoao a le Ofisa o Faamasinoga.
- O le Faamasinoga Faavae.
- O sui o le fono.
- O le Senate.
- Le Faletupe o Sepania.
- O le Komesina o Sulufaiga.
- O le Faamasinoga o teuga tupe.
- Le Fono Lautele a le Tamaoaiga.
- O na tutoʻatasi tutoʻatasi faʻatusa faʻalapotopotoga o loʻo fesoʻotaʻi atu i le Faʻatonutonu Tulafono.
O le a le aia tatau o le ulufale i faʻamatalaga lautele?
Ole aia tatau lea e faʻaaoga ai faʻamatalaga lautele ile faʻaupuga faʻapitoa na tuʻuina mai ile Faavae e tusa ai ma lona tusitusiga 105.b), avea ma faʻavae mo faʻamatalaga lautele mea uma ma tusitusiga, poʻo le a lava latou lagolago poʻo faʻatulaga., O loʻo faʻatinoina tusa i le pulega ma ua saunia pe mauaina i le faʻatinoina o a latou galuega tauave.
Ole a le Fono mo le manino ma le lelei pulega?
O le Council for Transparency and Good Governance o se tutoʻatasi tino tumaoti ma lona ia lava faaletulafono ona autu sini o le faʻalauiloaina manino e fesoʻotaʻi ma mea uma e afaina ai gaioiga lautele, ma o lea mafai ona mautinoa ai le tausisia o noataga e uiga i faʻasalalauga., Puipuia le faʻatinoina o o le aia tatau e maua ai faʻamatalaga a le lautele ma, o le mea lea, mautinoa ai le usitaʻia o pulega taʻitasi aiaiga o pulega lelei.
O le a le uiga o le Active Advertising?
Faʻalauiloa Faʻasalalauga e faʻavae i luga o le lolomiina i lea taimi ma lea taimi ma faʻafouina uma faʻamatalaga e manaʻomia le fiafia i ai e uiga i gaioiga a le malo, ina ia mafai ai ona faʻamaonia se faʻagaioiga sili atu ma le faʻaogaina o le Tulafono manino.
O a ni suiga ua maeʻa ona faia i lenei Tulafono i luga o le Transparency, Avanoa i Faʻamatalaga Lautele ma Lelei Faʻataʻitaʻiga?
- Art 28, mataʻitusi f) ma n), ua toe faʻaleleia e le aiaiga mulimuli lona tolu o le Organic Law 9/2013, o Tesema 20, i luga o le faʻatonutonuina o aitalafu faʻapisinisi i le lautele vaega.
- Mataupu 6 bis ua uma ona tuʻufaʻatasia ma palakalafa 1 o le Mataupu 15 ua toe teuteuina e le sefulutasi mulimuli aiaiga o Organic Tulafono 3/2018, o Tesema 5, i le Puipuiga o le Tagata Lava Faʻamaumauga ma le mautinoa o numera o aia tatau.
O a galuega taua a le Fono mo le Faʻaletonu ma le Pulea Lelei?
E tusa ai ma le Art 38 o le Tulafono o Transparency, Avanoa i Faʻamatalaga Lautele ma Lelei Faʻataʻitaʻiga ma le Art.3 o le Royal Decree 919/2014, o Oketopa 31, o galuega a le Fono a Transparency ma Lelei Faʻataʻitaʻiga ua faʻavaeina auala nei:
- Faʻaaoga uma fautuaga talafeagai e faʻatinoina ai le sili atu o le faʻagaioiga o noataga i totonu o le Transparency Law.
- Faʻatautaia fautuaga i mataupu tau manino, malamalama i faʻamatalaga lautele ma pulega lelei.
- Faʻaauau le faʻafouina o faʻamatalaga e uiga i le faʻatonutonuina o poloketi a le Setete natura e atiaʻe e tusa ma le Tulafono o le manino, avanoa i faʻasalalauga lautele ma pulega lelei, poʻo e fesoʻotaʻi ma a latou aitia.
- Iloilo le tikeri o le faʻaogaina o le Tulafono o le manino, avanoa i faʻamatalaga lautele ma pulega lelei, faia o se lipoti faʻaletausaga lea o faʻamatalaga uma e uiga i le faʻataunuʻuina o vaʻaiga o tiute o le a faʻamaʻotiina ma o le a tuʻuina atu i luma o le General Courts.
- Faʻalauteleina le sauniuniga o auivi, taiala, fautuaga ma faʻataʻitaʻiga i luga o le lelei faʻataʻitaʻiga faʻatinoina i mataupu o manino, avanoa i faʻasalalauga lautele ma pulega lelei.
- Faʻalauiloa foʻi polokalame faʻaleaʻoaʻoga ma galuega faʻalauiloa ina ia mafai ona malamalama lelei i mataupu e faʻatonutonu e le Transparency Law, avanoa i faʻamatalaga lautele ma pulega lelei.
- Galulue faʻatasi ma tino e tutusa o latou natura o loʻo gafa ma mataupu e fesoʻotaʻi poʻo a latou lava.
- O i latou uma na e mafua ai i le faʻatonutonuina o tulaga faʻatulafono pe faʻatonutonu tulaga.
O a mataupu faʻavae taua o le Fono mo le Faʻaletonu ma le Pulea Lelei?
Tumaoti:
- O le Council for Transparency and Good Governance o loʻo iai lona agavaʻa e gaioi ai ma le tutoʻatasi ma le tutoʻatasi i le faʻatinoina o ana galuega, talu ai e iai lona lava faʻatulafonoina ma lona malosi atoa e galue ai.
- O le pelesetene o le Council of Transparency ma Good Governance e mafai ona ia tauaveina lona tulaga ma le faamaoni atoatoa, ma le tutoatasi atoa ma le atoa o le objectivity, talu ai e le o usitai i se pulega pule ma na te le mauaina ni faʻatonuga mai se pulega.
Transparency:
- Ina ia faʻaalia le manino atoatoa, o iugafono uma na faia i totonu o le Fono, e tusa ai ma suiga talafeagai e tatau ona toe teuteuina ma muamua tuʻufaʻatasia o au oe lava faʻamaumauga, o le a lolomiina i le 'Upega tafaʻilagi aloaia ma luga ole Transparency Portal.
- O le aotelega o le lipoti faaletausaga a le Komiti Faatino o le a lolomiina i le "Nusipepa aloaia a le setete", Lenei ina ia mafai ona mataʻituina faapitoa le tulaga o le usitaʻia e le Pulega ma aiaiga faʻavaeina e le Tulafono i luga o manino, avanoa i faʻamatalaga lautele ma pulega lelei.
Sitiseni auai:
- O le Transparency ma Lelei Governance Council, e ala i le faʻavaeina auala auai, e tatau ona galulue faʻatasi ma tagatanuʻu e faʻatinoina se lelei faʻatinoina o ana galuega tauave ma i lenei auala fiafia i le tausisia o le manino ma lelei pulega pulega.
Tali atu:
- O le General Courts o le a faʻaalia i tausaga taʻitasi e le Fono a Transparency ma Lelei Faʻataʻitaʻiga, o teuga tupe i le atinaʻeina o gaioiga na faʻatinoina ma luga o le tulaga o le tausisia o aiaiga faʻavaeina i latou lava Tulafono.
- O le Peresetene o le Fono a le manino ma pulega lelei e tatau ona tu i luma o le Komisi talafeagai e lipoti atu le lipoti, i le tele o taimi e manaʻomia pe manaʻomia.
Faʻatasi:
- O le Transparency ma Lelei Governance Council tatau i taimi ma le itiiti ifo ma le taʻi tausaga fonotaga fonotaga faʻatuina ma sui o itutino na fausiaina i le tulaga faʻaitulagi mo le faʻatinoina o galuega e pei o ia na faʻatulafonoina i le Fono.
- E mafai e le Council for Transparency ma le Good Governance ona faia ni maliega tuʻufaʻatasi ma afioʻaga tutoatasi ma faʻalapotopotoga tuʻufaʻatasi e ausia ai le iugafono o tagi e ono tulaʻi mai ona o le manino poʻo le teʻenaina o le aia tatau e ulufale ai.
- E ono mafai foi ona ofi i feagaiga felagolagomai ma na pulega uma a le Malo, sosaiete lautele, iunivesite, nofoaga autu mo toleniga ma soʻo se isi lava atunuʻu poʻo faʻavaomalo faʻalapotopotoga o loʻo faʻatino ai gaioiga e faʻatatau i pulega lelei ma lona manino.
Galuega faʻatino:
- Uma faʻamatalaga saunia e le Fono mo Transparency ma Lelei pulega tatau tatau ona ogatasi ma le faʻavae o le faʻaaogaina, aemaise lava i le faʻatatau i tagata e le atoʻatoa tino.
- O faʻamatalaga faʻasalalau e le Fono o le a o gatasi ma le National Inoperative Scheme, faʻamaonia e le Decree 4/2010, o Ianuari 8, ma faʻataʻitaʻiga faʻapitoa mo le felagolagomaʻi.
- O le a faʻamalosia e faʻapea o faʻamatalaga uma a le Fono e faʻasalalau i ni faiga e mafai ai ona toe faʻaaoga.