Mafuaaga e fai ai se tui mo le manuki pe afai sa i ai se aafiaga matautia

Talu ai ua fa'avasega e le Fa'alapotopotoga o le Soifua Maloloina a le Lalolagi le tulaga o lo'o i ai nei manuki o se fa'alavelave fa'afuase'i mo le soifua maloloina lautele, e tele fesili o le a tula'i mai. Faatasi ai ma i latou, pe mafai ona afaina ai soʻo se tasi, o le a le ogaoga o le faʻamaʻi, o ai e tatau ona tui ma o a tui o le a faʻaaogaina.

le aiga tama’i

Tatou amata i le amataga. O fa'ama'i pipisi o tagata ma manuki e iai i le aiga e tasi, e ta'ua o le Poxviridae (genus Orthopox). E aofia ai isi poxvirus e pei o le Moluscum contagiosum, lea na mafua ai maʻi vaivai i tamaiti ma tagata matutua.

O le ma'i lea o lo'o tatou feagai nei sa ta'ua o le monkeypox virus (Monkeypox i le gagana Peretania, MPX) aua na fa'aesea mo le taimi muamua i le 1958 i manuki macaque i totonu o le falesu'esu'e i Copenhagen. Ae ui i lea, o mea uma e faʻaalia ai e mafua mai i isi poxvirus e aʻafia ai rodents ma ruminants - o se zoonosis. E afaina i atunuu o Aferika Tutotonu ma Sisifo ma talu mai le 1970 e leai se tasi na faamatalaina i latou lava mo le taimi muamua o se tagata i le Democratic Republic of Congo.

Talu mai lena taimi, ua i ai isi faʻamaʻi, e pei o le mea na tupu i le 2003 i Ilinoi (USA), e 71 mataupu ma e leai ni lipoti na maliliu. Na gaosia mo le fa'aulufale mai mai Nigeria o se isumu na fa'asalalauina le siama i ta'ifau vao ma mai iina na sosolo atu ai i le faitau aofa'i. I lena tulaga, sa i ai foi le felauaiga o le tagata i le tagata.

E masani lava ona agamalu.

O le ala o le manuki e masani lava ona vaivai. O faʻamaoniga autu o faʻamaʻi pipisi o le vaivai, tiga o maso, lymphadenopathy (flammation of nodes), fiva ma faʻamaʻi manuʻa o le paʻu (exanthemas), lea e iu ai i le gaosia o pustules ma le numera o ia mea e eseese tele. O se fa'alavelave e mafai ona i'u ai i se tulaga tuga o le iai lea o fa'ama'i pipisi e isi fa'ama'i e pei ole siama.

O le numera o tagata maliliu mai le manuki pox sa i le va o le 1 ma le 11%. E matua maualalo lava pe a manatu e oo atu i le 30% mo le tama'i tama'i mate. O le faʻatauga o loʻo maua nei vailaʻau antiviral e pei o Tecovirimat (ST-246), faʻamaonia e le European Medicines Agency (EMA) ma le American Food and Drug Administration (FDA) mo togafitiga o faʻamaʻi pipisi o le orthopoxvirus i tagata.

O lenei vailaʻau na suʻesuʻeina i faʻataʻitaʻiga primate lea na faʻatapulaʻaina e aunoa ma ni aʻafiaga leaga. Talu mai le 2021 ua faʻaaogaina, ma iʻuga lelei, e togafitia ai faʻamaʻi ogaoga o manuki. E fa'alavelave i le fa'aogaina o se polotini teutusi virus e ta'ua o le p37, e taofia ai mai le sosolo atu i isi sela.

E ui lava e masani lava ose fa'afefeteina fa'anatura maualuga, i le tulaga o le faitau aofa'i o lo'o i ai pea tagata ta'ito'atasi. Aemaise lava i latou o loʻo i ai se faʻafitauli faʻavaivaia: tagata mamaʻi o le kanesa, tagata e faʻapipiʻiina ma tagata e le mafai ona puipuia ona o le AIDS. Ae faʻapea foʻi ma tagata taʻitoʻatasi ona o se fesuiaiga o kenera (polymorphism) ma se aʻafiaga leaga i le faʻaogaina o nisi o auala autu o le tali atu, e pei ona iloa i nisi tulaga ogaoga o Covid-19.

I Sepania, e tusa ai ma faʻamaumauga mai le National Epidemiological Surveillance Network (RENAVE), ia Aokuso 12, 5.719 faʻamaonia mataupu na lipotia, naʻo le sili atu i le Iunaite Setete, lea na faʻateleina ai faʻamaʻi i le 9.491.

E tusa ai ma le tulaga o loʻo i ai nei, tatou te manatu o se loka lea e masani ona aʻafia ai tamaloloa e feusuaʻi ma alii. Ae o le mea moni lava, o se fa’ama’i pipisi e mafai ona a’afia ai so’o se tagata ona e le gata e pipisi e ala i feusua’iga fa’afeusuaiga, ae fa’apea fo’i i le fa’afeso’ota’i i manu’a o le pa’u po’o vai o le tino, e pei o le manava manava. E oo lava, e ui lava e itiiti, e ala i le faʻafesoʻotaʻi ma lavalava ma mea faʻaoga. E tusa ai ma faʻamaumauga mai faʻamaʻi muamua, o tamaiti i lalo o le 4 tausaga e sili atu ona oʻo atu i le 15% o maliu.

O ai e fai tui ae o ai e le faia

I le taimi nei, e taua le suʻeina o fesoʻotaʻiga lamatia uma e faʻaitiitia ai le sosolo o le siama. O loʻo faʻamoemoe foi e puipuia le siama mai le aʻafiaina o manu e mafai ona gaoioi mai se faatanoa le pulea i le natura ma fesoasoani i lo latou faʻavaeina i nofoaga fou i se tulaga faʻamaʻi.

A'o fa'ailoa mai ua mou atu le tama'i tama'i tagata i le 1980, na aveese le tui mai le fa'asologa o tui i tausaga na soso'o ai (1984 i Sepania). E tusa ma le 70% o le faitau aofaʻi o le lalolagi e leʻo leai ni galuega. Talu ai ona o fa'ama'i fa'apei o le tama'i tama'i ma le tane manuki e i ai i le aiga e tasi ma e tutusa lelei lava (96% homology), ua amata ona matou fa'aogaina tui ua uma ona maua mo le virusi o le tama'i tama'i.

I le taimi muamua, na faʻaaogaina siama faʻaitiitia ae e mafai ona toe faia - faʻateleina ae faʻaitiitia le lelei - ina ia le mafai ai ona tuʻuina atu i tagata e maua i le immunosuppressed.

O aso nei ua i ai a matou tui ma siama e le toe faia ma o se tasi oi latou, MVA-BN, atiaʻe e Bavarian Nordic, ua faʻamaonia talu ai nei mo le faʻaaogaina ma le pulega i le 2 tui. Ua maketiina e pei o le JYNNEOS, IMVAMUNE, IMVANEX ma o loʻo i ai se siama faʻaleleia mai le siama na faʻasalalau muamua i Ankara, Turkey. Ia Iuni 2022, na auina atu ai e le European Health Emergency Preparedness and Response Authority (HERA) 110.000 tui o lea tui.

Ole ta'iala ole tui o lo'o i ai nei e aofia ai le tuiina o tagata ta'ito'atasi sa feso'ota'i vavalalata ma ni fa'ama'i fa'amaonia, pe ona sa latou fa'afeso'ota'i ma se tagata ua a'afia pe ona o i latou o tagata soifua maloloina, tusa lava po'o a faiga fa'afeusuaiga.

Fa'apea o le siama e fai si umi o le taimi fa'a'a'ai o le 5 i le 21 aso, o le tui fa'afuase'i ma fa'afeso'ota'i e ono mafai ona maua ai se fa'amanuiaga sili i tagata e a'afia ma fa'aletonu le puipuiga. Aemaise lava pe a uma ona fai tui e fa'aitiitia ai le ogaoga o le fa'ama'i.

Le talanoaga

I se faapuupuuga, e tatau ona tatou faʻaeteete ma faʻamoemoe, talu ai o loʻo avanoa uma tui puipui ma antivirals, ma se faʻamatalaga manino mo gaioiga.

E UIGA I LE TUSI

Narcisa Martínez Quiles

Polofesa Iunivesite i le Eria o Immunology, Complutense Iunivesite o Madrid

O lenei tusiga na faʻasalalau muamua ile The Conversation.