Żewġ temi jissuġġettaw bil-qawwa dak kollu li kiteb Kirmen Uribe: il-memorja u l-familja, forsi għax id-dar sema’ l-istorja ta’ El País Vasco, mingħand nannu u ommu. Minn dakinhar, ma waqafx jiktebha. Jekk f''Bilbao New York Bilbao' irrakkontat il-vjaġġ twil ta' tliet ġenerazzjonijiet fl-ibħra miftuħa jew f''Dak kollu li jċaqlaq id-dinja' irrakkuntat il-vjaġġ tat-tfal li telqu wara l-bumbardament ta' Guernika, f''Il-ħajja preċedenti tad-delfini ' (Seix Barral) jieħu wkoll tiċrita: tiegħu.
‘Il-ħajja ta’ qabel tad-delfini’ huwa ktieb miktub mill-isbaħ u, proprju minħabba f’hekk, mhuwiex eżenti mill-kunflitt. Hija t-talba dwar
id-dritt li jkollok it-tieni ħajja li sservi, forsi, biex tirranġa l-kontijiet mal-ewwel. In-narratur, Uri, jiċċaqlaq minn Ondarroa għal New York ma’ martu Nora u uliedhom. Borża ta’ studju biex tinvestiga l-ħajja tal-feminista, attivista u paċifista Ungeriża Rosika Schiwinmmer, u s-segretarja u l-bijografa tagħha Edith Wynner, tat bidu għall-investigazzjoni storika u oħra, fl-istess ħin, li tindika l-passat tan-narratur.
L-aktar ktieb riċenti ta’ Kirmen Uribe jinkludi dak ta’ hawn fuq. Huwa l-punt u s-salib ta' kwistjoni li trid tiġi solvuta. “Huwa rumanz magħmul minn rumanzi. Hemm ritorn għal dik l-istorja ta’ finzjoni personali li tgħaqqad episodji tal-ħajja ma’ ġrajjiet storiċi. Hija storja Sebaldiana. Kollox hu marbut mad-dokumenti, mat-testi, ma’ dak ir-rakkont tax-xhieda li kont qed naħdem fuqha fir-rumanzi l-oħra. Għandek livelli ta’ qari differenti,” spjega Uribe. U hekk hu, imma dawk is-saffi huma adegwati?
F’dawn il-paġni tiżvolġi arkeoloġija morali, mitoloġika, affettiva u personali. “Il-file ta’ Rosika jwassal lil Uri, il-protagonist, biex jirrifletti fuq min hu u fuq il-passat tiegħu stess, li miegħu għandu relazzjoni, ejja ngħidu, mhux kalm.” Minħabba l-idea tal-librerija bħala kenn li hija indirizzata fir-rumanz, Uribe spjega li dan huwa r-rwol li "il-kultura kellha għall-kittieba tul l-istorja." Hekk jgħidilha għadu kif jinżel minn ajruplan minn New York, belt fejn ilu jgħix għal aktar minn sena.
"Tlaqt biex ikolli t-tieni ħajja," spjega. “Qabel ħsibna f’wieħed biss. U huwa inġenjuż, għax mhux dejjem tista’ tibda mill-bidu: il-passat dejjem jerġa’ jiġi lura. Huwa għalhekk li din l-istorja tinkludi episodji koroh marbuta ma’ tipi differenti ta’ vjolenza: politika, tax-xogħol, patrijarkali.” Leħnu, interrott minn ħoss ta’ telefon, jitriegħed. Forsi għax f’dan ir-rumanz intqal l-aktar importanti: l-istorja ta’ min jaħrab u jfittex lilu nnifsu.
It-tieni opportunità
Hemm ċpar fuq il-paġni ta’ dan ir-rumanz. In-narratur tal-ewwel persuna ma jiċċarax għaliex jgħid dak li jgħid jew għaliex iħalli barra dak li jħalli barra, iżda r-riżultat huwa l-istess. Bijografija mqassma fuq iż-żewġ naħat tal-fruntiera fost dawk li jesperjenzaw bidla: jekk hux iħallu lilhom infushom maħbubin minn Lama, ħlejjaq mitoloġiċi Bask li jiddefinixxu lil dawk li jisseduċu bħala delfini, jew l-uġigħ irrevokabbli li t-traġedji ta’ ħaddieħor joħorġu fihom. il-ħajja ta' ħaddieħor. It-tnejn huma, bil-mod tagħhom, trasformazzjonijiet. Mannari fuq baħar tas-silġ.
Il-bijografu ta’ Rosika Schiwimmer, din il-mara improbabbli li tiltaqa’ mal-president tal-Istati Uniti, Woodrow Wilson, biex tevita l-Ewwel Gwerra Dinjija u tiddefendi d-dritt tagħha li ma tħaddimx arma, twassal għall-paradoss morali li jisfida lin-narratur: a a dell li jidħol fl-arkivji tal-Librerija Pubblika ta’ New York kif għamlu intellettwali anarkisti u komunisti waqt il-kaċċa għas-sħaħar. Il-memorja bħala kenn, jew ħabi.
“Għalija, is-soap operas huma t-tieni ċans u dik kienet parti minn ‘Life before the dolphins’. Persuna tbiddel il-pajjiż, għandha l-illużjonijiet, iżda wkoll rabtiet mal-post fejn twieled. Dan kollu jissoponi spostament, għalhekk il-migrazzjoni tidher fir-rumanzi kollha tiegħi u għalhekk inħobb il-fluwidità bejn il-ġeneru tan-non-finzjoni, finzjoni u poeżija. Huwa l-istess vjaġġ tal-lingwi bħal fil-letteratura tiegħi: mill-Bask għall-Ispanjol u minn hemm għall-Ingliż”, jgħid dwar dan il-ktieb, li huwa kkonverta hu stess, flimkien ma’ JM Isasi, mill-Bask għall-Ispanjol.
Sober ETA u d-dokument Arteaga
Ftit xhur ilu, Kirmen Uribe wera f’filmat fi stat ta’ dubju u konflitt. Ir-rebbieħ tal-Premju Nazzjonali tal-Letteratura deher maħkum bil-biża’ u ma jistax jispjega fid-dokumentarju ‘Under silence’, ta’ Iñaki Arteaga, dwar ir-raġunijiet għalfejn kitbu test b’appoġġ għall-eks kap tal-ETA Mikel Antza. Dik is-sekwenza żergħet ansjetà u kontroversja.
“Huwa filmat meħud barra mill-kuntest li jiddevertini, għax il-pożizzjoni tiegħi kienet ċara kontra l-vjolenza tal-ETA u kull vjolenza. Kull min qara l-kotba tiegħi jkun jaf il-pożizzjoni tiegħi: paċifiżmu radikali, ġlieda għad-drittijiet tal-bniedem u l-pluralità tas-soċjetà Baska. Dejjem nibnu pontijiet, sa mit-tfulija. Ommi rċeviet ittra ta’ estorsjoni. Kelli għaxar snin meta ġara hekk. Kif se nkun favur l-ETA?”, jassigura meta mistoqsi dwar ir-raġuni għall-attitudni tiegħu f’dak id-dokumentarju.
“Dak beżagħni: għax ma kontx dik il-persuna, lanqas kont naf li kien dokumentarju. Id-direttur ħa l-persuna żbaljata. Dak ma kontx jien. In-nies ta’ Euskadi jafuha, in-nies li jafuni. Iddejjaqni li l-vittmi ħassewhom mhux protetti, jew li setgħu jħossuhom abbandunati. U mhux hekk. Ma naħfirx lili nnifsi għal dan, u tweġġagħni li ġie interpretat hekk.”
