Dado que a Organización Mundial da Saúde clasificou a situación actual do virus do mono como unha emerxencia de saúde pública, xurdirán moitas preguntas. Entre elas se pode afectar a alguén, a gravidade da enfermidade, a quen debe vacinarse e que vacinas se utilizarán.
a familia da varíola
Comecemos polo principio. Os virus da varíola humana e do mono pertencen á mesma familia, chamada Poxviridae (xénero Orthopox). Inclúe outros poxvirus como o Moluscum contagiosum, que causou enfermidades leves en nenos e adultos.
O que nos ocupa agora chamouse virus da varíola do mono (Monkeypox en inglés, MPX) porque foi illado por primeira vez en 1958 en monos macacos nun laboratorio de Copenhague. Porén, todo indica que ten a súa orixe noutros poxvirus que infectan a roedores e ruminantes –é unha zoonose–. É endémica nos países de África central e occidental e desde 1970 ninguén se describe por primeira vez como un ser humano na República Democrática do Congo.
Desde entón, habitou outros focos, como o que ocorreu en 2003 en Illinois (EE.UU.), con 71 casos e ningunha morte. Producido para a súa importación desde Nixeria a partir dunha rata infectada que transmitiu o virus aos cans das praderas e desde alí se estendeu á poboación. Nese caso, tamén houbo transmisión de persoa a persoa.
Adoita ser leve
O curso da varíola do mono adoita ser leve. Os principais síntomas da infección son cansazo, dores musculares, linfadenopatías (glándulas inflamadas), febre e lesións cutáneas características (exantemas), que acaban producindo pústulas, cuxo número varía moito. Unha complicación que pode provocar unha condición grave é a presenza de infeccións por outros patóxenos como bacterias.
A taxa de mortalidade por varíola do mono estaba entre o 1 e o 11%. Moi baixo tendo en conta que foi de ata un 30% para a xa extinta varíola. A venda é que actualmente están dispoñibles antivirais como o Tecovirimat (ST-246), aprobados tanto pola Axencia Europea de Medicamentos (EMA) como pola Administración Americana de Alimentos e Medicamentos (FDA) para o tratamento de infeccións por ortopoxvirus en humanos.
Este fármaco estudouse en modelos de primates nos que non se limitaron os efectos adversos. Desde 2021 utilízase, con resultados positivos, para tratar casos graves de varíola do mono. Interfire coa localización dunha proteína da envoltura do virus chamada p37, evitando que se propague a outras células.
Aínda que en xeral é unha fermentación por suposto alta, unha poboación nivelada sempre hai individuos susceptibles. Especialmente aqueles que teñen un sistema inmunitario debilitado: enfermos de cancro, transplantados e persoas inmunodeprimidas pola infección da SIDA. Pero tamén individuos susceptibles por unha variación xenética (polimorfismo) con efecto negativo no funcionamento dalgunha vía clave da resposta inmune, como se detectou en certos casos graves de Covid-19.
En España, segundo os datos da Rede Nacional de Vixilancia Epidemiolóxica (RENAVE), o 12 de agosto rexistráronse 5.719 casos confirmados, só superados por EE. UU., onde os contaxios aumentaron ata os 9.491.
En función da situación actual tendemos a pensar que se trata dun confinamento que afecta principalmente a homes que teñen relacións sexuais con homes. Pero a realidade é que é unha infección que pode afectar a calquera individuo porque non só se transmite por contacto sexual íntimo, senón tamén por contacto con lesións cutáneas ou fluídos corporais infectados, como gotas respiratorias. Incluso, aínda que menos probable, polo contacto con roupa e obxectos empregados. Segundo os datos de brotes anteriores, os nenos menores de 4 anos teñen máis probabilidades de sufrir ata o 15% das mortes.
Quen se vacina e quen non?
Na actualidade, é fundamental localizar todos os contactos de risco para minimizar a propagación do virus. Así mesmo, comprométese a evitar que o virus infecte animais que poidan actuar desde un reservorio incontrolado na natureza e contribuír ao seu establecemento en novas zonas de forma endémica.
Como a varíola foi declarada extinta en 1980, a vacina foi retirada do calendario de vacinación nos anos seguintes (1984 en España). Estímase que o 70% da poboación mundial non está en paro. Como os virus similares da varíola humana e da varíola do mono pertencen á mesma familia e, polo tanto, son moi similares (homoloxía do 96%), comezouse a utilizar as vacinas xa dispoñibles para o virus da varíola humana.
Inicialmente utilizábanse virus atenuados pero podían replicarse -multiplicarse pero dun xeito moito menos eficiente- polo que non se podían administrar a individuos inmunodeprimidos.
Hoxe xa temos vacinas con virus que non se replican e unha delas, MVA-BN, desenvolvida por Bavarian Nordic, aprobouse recentemente para o seu uso con administración en 2 doses. Comercializouse como JYNNEOS, IMVAMUNE, IMVANEX e contén un virus modificado do virus lanzado inicialmente en Ankara, Turquía. En xuño de 2022, a Autoridade Europea de Preparación e Resposta ás Emerxencias Sanitarias (HERA) enviou 110.000 doses da vacina.
A estratexia de vacinación actual consiste na vacinación de persoas que estiveron en estreito contacto con casos confirmados, ben porque estiveron en contacto cunha persoa infectada ou ben por ser persoal sanitario, independentemente da súa orientación sexual.
Asumindo que o virus ten un período de incubación relativamente longo de 5 a 21 días, a vacinación de contacto inmediato pode ofrecer un gran beneficio para os individuos susceptibles e inmunodeprimidos. Sobre todo porque despois da vacinación é menos probable que o curso da infección sexa grave.
En definitiva, hai que ser á vez cautos e optimistas, xa que xa están dispoñibles tanto vacinas eficaces como antivirais, e existe un protocolo de actuación claro.
SOBRE O AUTOR
Narcisa Martínez Quiles
Este artigo publicouse orixinalmente en The Conversation.
